ئه‌وی كه‌ زۆر ڕوون و ئاشكرایه‌، ئه‌وه‌یه‌ كه‌ چیرۆكی كاوه‌ ئاسنگه‌ر و نه‌ورۆز فڕیان به‌ سه‌ر یه‌كه‌وه‌ نیه‌ و زۆر لێك جیان. هه‌روه‌ها ئه‌و بۆچوونه‌ش كه‌ چیرۆكی كاوه‌ی ئاسنگه‌ر پێوه‌ند ده‌دا به‌ حكومه‌ت و سه‌ره‌تای ده‌سه‌ڵاتی ماده‌كانه‌وه‌، زۆر له‌ راستی دووره‌. له‌به‌ر ئه‌وه‌ به‌سه‌رهاتی كاوه‌ی ئاسنگه‌ر شتێكی دروست كراوه‌ و ماده‌كانیش به‌ پێی ئه‌و به‌ڵگه‌ و ئاسه‌وارانه‌ كه‌ ماونه‌ته‌وه‌ و له‌ ده‌ستدان، زیاتر له‌ ٢٧٠٤ ساڵ له‌مه‌وبه‌ر كۆمارێكی ده‌سه‌ڵاتداریان هه‌بووه‌ و حاشای لێ ناكرێ.
به‌ هۆیه‌كی نادیره‌وه‌ ئه‌م دوو ڕووداره‌ تێكه‌ڵ كراون و هێشتاش هه‌ر به‌ تێكه‌ڵكراوی ماوه‌نته‌وه‌. له‌به‌ر ئه‌وه‌ی ئێمه‌ی كوردیش تاكوو ئێستا لێكۆڵینه‌وه‌یه‌كی به‌ پێزمان له‌م بواره‌دا نه‌كردووه‌ و به‌ڵگه‌یه‌كی بته‌ومان به‌ ده‌سته‌وه‌ نیه‌، ده‌مه‌واده‌م به‌ هه‌ڵه‌ ئه‌م چیرۆكه‌مان وه‌رگرتووه‌ و هه‌موو ساڵێكیش ده‌یڵێینه‌وه‌.
سه‌رهه‌ڵدانی نه‌ورۆز
له‌به‌ر ئه‌وه‌ی سه‌رچاوه‌یه‌كی كوردی بێجگه‌ له‌ شه‌ره‌فنامه‌ و یه‌ك دوو په‌رتووكی دیكه‌ نه‌بێ، شتێكی وا نیه‌ ئێمه‌ پشتی پێ ببه‌ستین، ده‌بێ له‌ نووسراوه‌ فارسیه‌كاندا بۆ هێندێك به‌ڵگه‌ی كۆن بگه‌ڕێین، ئه‌وانیش مێژوویان ده‌گه‌ڕێته‌وه‌ بۆ پێش سه‌رهه‌ڵدانی ئایینی ئیسلام. ئه‌م كه‌سانه‌ش هێندێكیان ئه‌مانه‌ن هۆنه‌ر و نووسه‌رانه‌ی سه‌ده‌كانی چوار و پێنجی كۆچین، وه‌ك فردوسی، منوچهری، عنڵری، بـیـرونی، طبری، مسعـودی، مسکویه‌ و گردیزی.
محمد بن جریر طبری له‌و باوه‌ڕه‌دایه‌ كه‌ نه‌ورۆز یه‌كه‌م ڕۆژی پاشایه‌تی "جه‌مشید" بووه‌. هه‌ربۆیه‌ ده‌ڵێ ئه‌و ڕۆژه‌ جه‌مشید رووناكبیران و زانایانی وڵاتی بانگ كرد و وتی ئێوه‌ چی به‌ باش ده‌زانن، بێڵێن تاكوو منیش بۆتانی بكه‌م. [(دیاره‌ ئه‌و كاته‌ هه‌موو ڕۆژ و مانگه‌كانی ساڵ، هه‌ریه‌كه‌و ناوێكیان هه‌بوو)] هه‌ر بۆیه‌ ڕۆژی ده‌سه‌ڵاتی جه‌مشید شا، رۆژی "هورمز" بوو له‌ مانگی "فه‌روه‌ردین"دا (واته‌ یه‌كه‌م ڕۆژی مانگی خاكه‌لێوه‌).
"ابوریحان بـیـرونی"ش هه‌ڵفڕینی جه‌مشید به‌ سه‌ر شانی دێو و جندۆكه‌كانه‌وه‌ و نیشتنه‌وه‌ی له‌ "بابل" به‌ ڕۆژی نه‌ورۆز ده‌زانێ بۆیه‌ ده‌ڵێ: "جه‌مشید دروشه‌كه‌یه‌كی بۆ خۆی ساز كرد، ئه‌و ڕۆژه‌ له‌ سه‌ری دانیشت و جن و شه‌یتانیش له‌ سه‌ر شانیان داناو به‌ ئاسماندا یه‌ك ڕۆژه‌ له‌ كێوی ده‌ماوه‌نده‌وه‌ گه‌یاندیانه‌ بابل. خه‌ڵكه‌كه‌ش سه‌ریان له‌م كاره‌ سووڕ مابوو، هه‌ر بۆیه‌ش له‌ خۆشیان ده‌ستیان كرد به‌ جێژن و شادی كردن. هه‌ر بۆیه‌ ئێستاش جۆلانێ دروست ده‌كه‌ن و سواری ده‌بن."
"گردیزی"ش ده‌ڵێ: "جه‌مشید له‌به‌ر ئه‌وه‌ی شوكرانه‌ی خودا بگێڕێ بۆ ئه‌وه‌ی خودا سێ سه‌د ساڵ گه‌رما و سه‌رما و ده‌رد و به‌ڵای له‌ خه‌ڵكه‌كه‌ی دوور كردووه‌ته‌وه‌، جێژنی نه‌ورۆزی گرت. وه‌هه‌روه‌ها له‌م ڕۆژه‌دا بوو كه‌ جه‌مشید سواری گوێره‌كه‌یه‌ك بوو و چوو بۆ ڕۆژهه‌ڵات بۆ شه‌ڕ له‌گه‌ڵ دێوه‌كان و ڕه‌شه‌كان و به‌سه‌ر هه‌موویاندا سه‌ركه‌وت."
"خه‌یام"یش ده‌ڵێ: " له‌به‌ر ئه‌وه‌ی پاش سێ سه‌د و شه‌ست و پێنج ڕۆژ، جارێكی دیكه‌ تیشكی خۆر گه‌ڕایه‌وه‌ بۆ بورجی "حمل"، جه‌مشید جێژنی گرت و ئه‌م ڕۆژه‌ی به‌ نه‌ورۆز ناودێر كرد، پاشاكانی دوای ئه‌ویش هه‌موو جارێك ئه‌م ڕۆژه‌یان جێژن ده‌گرته‌وه‌.
دیاره‌ پێش جه‌مشیدیش نه‌ورۆز هه‌بووه‌، بۆیه‌ "ابوریحان " ده‌ڵێ:" ئه‌و ڕۆژه‌ كه‌ ڕۆژێكی نوێ بوو، جه‌مشید جێژنی گرت، هه‌رچه‌نده‌ پێش جه‌مشیدیش نه‌ورۆز هه‌ر گه‌وره‌ و به‌ شكۆ بووه‌."
دیاره‌ چه‌ند چیرۆك و به‌سه‌رهارتی دیكه‌ش له‌ سه‌ر نه‌ورزۆ هه‌یه‌ له‌وانه‌ی كه‌ گوایه‌ خه‌ڵكی لای خوه‌راسان ئه‌و ڕۆژه‌ زانیویانه‌ كه‌ نه‌یشه‌كه‌ر شه‌كری هه‌یه‌ و نه‌یشه‌كه‌ریان بردووه‌ته‌ لای جه‌مشید و هه‌واڵه‌كه‌یان پێداوه‌ و ئه‌ویش بڕیاری داوه‌ كه‌ خه‌ڵك جێژن و شادی بگێڕن و ئه‌م جێژن و شادی كردنه‌ بووه‌ به‌ نه‌ورۆز. یان گوایه‌ له‌م ڕۆژه‌دا "هوشه‌نگ" ئاگری دۆزیوه‌ته‌وه‌...
ئه‌وه‌ش كه‌ ڕوونه‌ جێژنی نه‌ورۆز به‌ ته‌نیا هی نه‌ته‌وه‌یه‌ك نیه‌ و نابێ وا بزانین كه‌ هی فارسه‌كان یا هی كورد به‌ ته‌نیایه‌. چوونكه‌ پێش ئه‌وه‌ی ئه‌م نه‌ته‌وانه‌ لێك جیا بكرێنه‌وه‌ و به‌ شێوه‌ی ئیمڕۆژی دابه‌ش بكرێن نه‌ورۆز هه‌ر بووه‌. جێژن نه‌رۆزیش به‌ ته‌نیا له‌ ئێران، عێراق، توركیه‌ و سورییه‌دا پیرۆز باكرێ، به‌ڵكوو له‌ چه‌ندین وڵاتی دیكه‌ی ڕۆژهه‌ڵاتی نێوه‌ڕاست دا به‌م بۆنه‌وه‌ جێژن ده‌گێردرێ، بۆ وێنه‌ له‌ ئه‌فغانستان، تاجكستان، ئوزبه‌كستان و هێندێك وڵاتێ دیكه‌.
"ڵدرالدین عینی " له‌ به‌ڕێوه‌چوونی جێژنی نه‌ورۆز له‌ "ئوزبه‌كستان"دا ده‌ڵێ:"... به‌ بۆنه‌ی هه‌وه‌ڵی به‌هار و بووژانه‌وه‌ی گژوگیا... سروشتی مرۆڤیش ده‌ست به‌ سه‌رهه‌ڵدانه‌وه‌ ده‌كا، هه‌ر بۆیه‌ "تاجك"یه‌كان ده‌ڵێن: "" حمل، همه چیز در عمل " و له‌ ڕاستیشدا ئه‌مه‌ ده‌ستپێكردنه‌وه‌ و سه‌وز بوونه‌وه‌ی دانه‌وێڵه‌ و سه‌ره‌تایی بووژانه‌وه‌ی زه‌وی و زاره‌."

تاكوو ئێستا بۆمان ده‌ركه‌وت كه‌ له‌ نێو ئه‌م سه‌رچاوانه‌دا ئه‌وه‌ی باسی لێوه‌ نه‌كراوه‌، كاوه‌ی ئاسنگه‌ر بوو. هه‌ر بۆیه‌ نه‌ورۆز و كاوه‌ی ئاسنگه‌ر دوو شتی جیاوازن كه‌ هیچ پێوه‌ندیه‌كه‌یان پێكه‌وه‌ نیه‌.
به‌و جۆره‌ش كه‌ باس له‌ كاوه‌ی ئاسنگه‌ر ده‌كه‌ن و له‌ شانامه‌كه‌ی فیرده‌وسیشدا باسی لێوه‌ كراوه‌. به‌ پێچه‌وانه‌ی ئه‌وه‌ی كه‌ ئیمڕۆ له‌ نێو خه‌ڵك به‌تایبه‌تی "كورد"كاندا باوه‌ كه‌ گوایه‌ كاوه‌ی ئاسنگه‌ر سه‌ری "زوحاك" بڕیوه‌!! خۆ كاوه‌ ئه‌گه‌ر زوحاكیشی به‌ دیل گرتبێ، داویه‌تی به‌ ده‌ست "فه‌ریدوون"نه‌وه‌ و ئه‌ویش بردوویه‌ له‌ كێوی ده‌ماوند دا به‌ دیلیی هێشتوویه‌ته‌وه‌. ئیتر ئه‌م سه‌ر بڕینه‌ چۆن خرایه‌ ئه‌ستۆی كاوه‌، كه‌س نازانێ له‌ كوێوه‌ سه‌رچاوه‌ ده‌گرێ!؟
ئه‌وه‌ش كه‌ كاك پۆڵا سه‌عید پۆڵا له‌ وتاره‌كه‌ی خۆی له‌ كوردستاننیتدا باسی ده‌كا كه‌ گوایه‌ كاوه‌ فارس بووه‌ و دژی "زوحاك"ی كورد هه‌ستاوه‌! من باوه‌ڕم پێ نیه‌، له‌به‌ر ئه‌وه‌ هه‌وڵه‌ن ئه‌م چیرۆكه‌ له‌ سه‌ره‌تاوه‌ بێ بناخه‌یه‌، ده‌نا ئه‌گه‌ر وا نه‌بووایه‌ له‌م چه‌ند هه‌زار ساڵه‌ی دواییدا كه‌سێكی دیكه‌ش ماری له‌ سه‌ر شان ده‌ڕووا! ئه‌گه‌ر "كاوه‌"ش فارس بووایه‌، ئێستا چه‌ند فارسێكیش جگه‌رگۆشه‌كانی خۆیان به‌ ناوی "كاوه‌"وه‌ ناودێڕ ده‌كرد. من تاكوو ئێستا فارسێكم نه‌دیوه‌ ناوی "كاوه‌" بێ!
هه‌ر وه‌ك وتم من له‌ بنه‌ڕه‌ته‌وه‌ باوه‌ڕم به‌ چیرۆكی كاوه‌ی ئاسنگه‌ر نیه‌، ئه‌گه‌ر به‌سه‌ر هاتێكی واش هه‌بوو بێ. كاوه‌ و زوحاك هه‌ردووكیان كورد بووگن و كاوه‌ هه‌ستاوه‌ و دژی زوحاك شۆڕشی كوردووه‌ و خه‌ڵك وه‌دوای كه‌وتوون و ماڵی زوحاكی حاكمیان وێران كردووه‌ و ئینجا كابرایه‌كی فاریسان له‌ جێگای زوحاك داناوه‌. به‌م جۆره‌ به‌ ده‌ستی كورد ده‌سه‌ڵاتی كورد له‌ نێو چووه‌ و نه‌ته‌وه‌ی فارسیش به‌ هیچ و خۆڕایی به‌ ده‌سه‌ڵات گه‌یشتووه‌. ئه‌م جۆره‌ نموونانه‌ تاكوو ئێستاش له‌ كۆمه‌ڵگای كورده‌واره‌دا شوێنه‌واریان ماوه‌ته‌وه‌.
كاوه‌ ئه‌گه‌ر ته‌نانه‌ت چیرۆكه‌كه‌شی راستی بێ كه‌ من له‌ باوه‌ڕه‌دا نیم، دیسانه‌وه‌ كابرایه‌كی بێ به‌زه‌یی و ده‌ڵڕه‌قی سه‌ربڕه‌ كه‌ نابێ ئێمه‌ بیكه‌ین به‌ نیشانه‌ی ئازایه‌تی خۆمان.

نه‌ورۆزتان پیرۆز
٣ خاكه‌لێوه‌ی ٢٧٠٤ی كوردی.