له‌م گه‌رماوگه‌رمی هه‌ڵبژاردنه‌ی ئێراندا وتارێكی جوانم له وێبلاگه‌كه‌ی "دوكتو روئیا تلوعی"دا خوێنده‌وه كه سه‌رنجی راكێشام. پێم حه‌یف بوو كه لێره‌دا بڵاوی نه‌كه‌مه‌وه. ره‌نگه له‌به‌ر ئه‌وه وێبلاگه‌كه‌ی نوێیه، زۆر كه‌س هێشتا نه‌یانبیبێ كه سه‌ردانی ئێره‌ده‌كه‌ن. دیاره ناونیشانی وێبلاگه‌كه‌ی و گۆڤاری ڕیكخراوه‌كه‌شی له لینكه‌كاندا هه‌ن. به‌ڵام له به‌ر ده‌وڵه‌مه‌ندی نووسینه‌كه‌ی و پشت ئه‌ستووری وتاره‌كه‌ی له به‌ڵگه‌ی حاشا لێ نه‌كراو. ئه‌وا لێره‌دا وه‌ك خۆی دایده‌نێمه‌وه. فه‌رموون:

دوكتۆر روئیا تلووعی
له‌ گه‌‌رماو گه‌‌رمی هه‌‌ر ده‌‌رفه‌‌تێكی هه‌‌ڵبژاردندا له‌ ئێران پرسگه‌‌لێك دێته‌ گۆڕێ كه‌ ئه‌‌م پرسیاره‌ كه‌ ئایا به‌ راستی له‌ ئێران دیموكراسی هه‌‌یه‌ و هه‌‌ڵبژاردنه‌‌كانی ئه‌‌م وڵاته‌ دیموكراتیكه‌ یان نا، له‌ زه‌‌ینمانا دووپات ده‌‌كاته‌‌وه‌.
ماوه‌‌یه‌‌كه‌ كێشه‌‌ی هه‌‌ڵبژاردنی نوێنه‌‌رانی په‌‌رله‌‌مانی حه‌‌وته‌‌م بۆته‌ باسێكی داخ له‌ نێو دوو له‌‌قی چاكه‌‌خواز و پارێزگاخواز له‌ ئێران. لێژنه‌‌ی پارێزه‌‌ری یاسای بنه‌‌ڕه‌‌تی له‌ كرده‌‌وه‌‌یه‌‌كی زۆر سه‌‌رنج راكێشدا نزیك 40% له‌ كاندیداكانی په‌‌رله‌‌مانی حه‌‌وته‌‌می ره‌‌ت كرده‌‌وه‌ و له‌ هه‌‌مووی سه‌‌رنج راكێشتر ئه‌‌وه‌ بوو كه‌ زۆر له‌‌و نوێنه‌‌رانه‌‌ش كه‌ دوو یا سێ ده‌‌وره‌ نوێنه‌‌ری په‌‌رله‌‌مان بوون ره‌‌ت كرانه‌‌وه‌‌، ئه‌‌وه‌‌ش به‌ تۆمه‌‌تێك كه‌ نه‌‌یده‌‌توانی تۆمه‌‌تێكی نوێ بێت. بۆ نموونه‌ یه‌‌كێك له‌‌و تۆمه‌‌تانه‌‌ی له‌ "به‌هادینی ئه‌‌ده‌‌ب" دراوه‌ وابه‌‌سته‌ بوون به‌ رێژیمی شایه‌. ئه‌‌گه‌‌ر ئه‌‌م بڕیاره‌ له‌ سه‌‌ر ئه‌‌و ده‌‌سه‌‌لمێ، چۆنه‌ بۆ دوو ده‌‌وره‌‌ی پێشو ئه‌‌م كێشه‌‌یه‌ باسی نه‌‌كراوه‌‌؟ ئه‌‌م جۆره‌ ره‌‌ت كردنانه‌‌وه‌ ئه‌‌و گومانه‌ له‌ نیۆ خه‌ڵكدا به‌ هێز ده‌‌كات كه‌ هه‌‌مووی ئه‌‌م ره‌‌ت و ته‌‌ییدانه‌ شانۆیه‌‌كه‌ و هیچی تر. به‌‌ڵام ئه‌‌م به‌‌زمه‌ چ شانۆ بێ چ سڕینه‌‌وه‌‌ی لایه‌‌نی چاكه‌‌خوازی ئێران، ناتوانێ خه‌ڵك راكێشێته‌ پای سنووقی ده‌‌نگدان. ئه‌‌و شته‌‌ی كه‌ خه‌ڵك ده‌هێنێته‌ مه‌‌یدانی ده‌‌نگدان، هه‌‌ڵبژاردنێكی ئازاد، و هه‌‌ر وه‌هاش دلَنیایی له‌‌وه‌‌ی كه‌ ئه‌‌و هه‌‌ڵبژاردنه‌ له‌ داهاتوودا كه‌ڵكی ده‌‌بێ نه‌‌ك ئه‌‌وه‌‌ی نوێنه‌‌رێك بنێرێته‌ په‌‌رله‌‌مان كه‌ ده‌‌نگداری و بێده‌‌نگی و بوون و نه‌‌بوونی هیچ ئه‌‌سه‌‌رێكی له‌ سه‌‌ر به‌‌ڕێوه‌‌چوونی بارودۆخه‌‌كه‌ نه‌‌بێ و بوون و نه‌‌بوونی په‌‌رله‌‌مانیش به‌ هۆی لێژنه‌‌ی پارێزه‌‌ره‌‌وه‌ شتێكی نوتراڵ و بێ ئه‌‌سه‌‌ر نه‌‌بێ.
له‌ راستیدا ئاگری ئه‌‌م كێشه‌‌یه‌ له‌ نێو دوو تاقمه‌‌ی چاكه‌‌خواز و پارێزگاخواز زۆر داخه‌ و خه‌ڵك دلَساردتر له‌‌وه‌‌ن كه‌ خۆیان تێكه‌‌ڵاوی ئه‌‌م پرسه‌ بكه‌‌ن و لایشیان زۆر گرنگ نیه‌.
بۆ خه‌ڵك ئه‌‌م پرسیارانه‌ دێته‌ گۆڕێ كه‌ ئایا مانگرتنی نوێنه‌‌ره‌ ره‌‌ت كراوه‌‌كان بۆ به‌‌رژه‌‌وه‌‌ندی خۆیانه‌ یان به‌‌رژه‌‌وه‌‌ندی خه‌ڵك؟ ئایا ئه‌‌وه‌‌نده‌‌ی كه‌ نیگه‌‌رانی ره‌‌ت بوونه‌‌وه‌‌ی خۆیانن له‌ بیری ئه‌‌و كاندیدایه‌ ره‌‌ت كراوه‌ بێ تریبونانه‌‌شدا هه‌‌ن؟ سالَه‌ایه‌ ئه‌‌م ره‌‌ت كردنانه‌‌وه‌ به‌‌رده‌‌وامه‌. (بۆ نموونه‌ نوسه‌‌ری ئه‌‌م وتاره‌ خۆی بۆ په‌‌رله‌‌مانی شه‌‌شه‌‌م به‌ تۆمه‌‌تی خالَی1ی بڕیاری 28و خالَی 3ی بڕیاری 30 ره‌‌ت كراوه‌‌ته‌‌وه‌)
ئایا ئه‌‌گه‌‌ر ئه‌‌م نۆینه‌‌رانه‌‌ی په‌‌رله‌‌مان خۆیان له‌ تاقمه‌‌ی ته‌‌یید كراوان ده‌‌بوون بۆ ئه‌‌و سێ هه‌‌زار ره‌‌ت كراوه‌‌ی تر كه‌ نوێنه‌‌ر نین و ده‌‌نگیان به‌ هیچ شوێنێك ناگات مانیان ده‌‌گرت؟
هه‌‌ر وهه‌‌ا كه‌ چه‌‌ند رۆژێك له‌‌مه‌‌وبه‌‌ر دیمان له‌ كرده‌‌وه‌‌یه‌‌كی زۆر خێرا و به‌ په‌‌له‌ نوێنه‌‌رانی په‌‌رله‌‌مان كه‌ ره‌‌ت بوونه‌‌وه‌‌، گه‌‌ڵالَه‌‌یه‌‌كی 3 جار كوتوپڕیان دا به‌ په‌‌رله‌‌مان، له‌ سه‌‌ر ئه‌‌وه‌‌ی كه‌ نوێنه‌‌رێكی په‌‌رله‌‌مان كه‌ جاری پێشو ته‌‌یید كراوه‌ ئه‌‌مجاره‌‌ش هه‌‌ر ته‌‌ییده‌ و ره‌‌ت ناكرێته‌‌وه‌. په‌‌رله‌‌مان ئه‌‌م گه‌‌ڵالَه‌‌ی په‌‌سند كرد و ده‌‌نگی پێدا و دیسان لێژنه‌‌ی پارێزه‌‌ری یاسای بنه‌‌ڕه‌‌تی، ره‌‌تی كردووه‌.
جێگای پرسیاره‌ بۆچی بۆ زۆر له‌ قه‌‌یرانه‌‌كان وه‌‌ك به‌‌ستنی گۆڤار و رۆژنامه‌ ئازاده‌‌كان مانیان نه‌‌گرت؟ له‌ كاتی ره‌‌ت بوونه‌‌وه‌‌ی زۆر له‌‌و یاسانه‌‌ی كه‌ به‌ به‌‌رژه‌‌وه‌‌ندی خه‌ڵك له‌ په‌‌رله‌‌مان په‌‌سند ده‌‌كرا و كه‌ ده‌‌چووه‌ لێژنه‌‌ی پارێزه‌‌ری یاسای بنه‌‌ڕه‌‌تی، دیسان ره‌‌ت ده‌‌كرایه‌‌وه‌ (وه‌‌ك كونڤانسیونی لابردنی ده‌‌سته‌ بژێری و سه‌‌ركوتكاری ژنان، یاسای نوێی چاپه‌‌مه‌‌نیه‌‌كان، یاسای قه‌‌ده‌‌غه‌‌كردنی ئه‌‌شكه‌‌نجه‌‌، یاسای لابردنی نه‌‌زاره‌‌تی ئه‌‌سته‌‌سوابی و... هتد) بۆمانیان نه‌‌ده‌‌گرت؟ له‌ كاتی سه‌‌ركوتكردنی بزوتنه‌‌وه‌‌ی خوێندكاران و گیرانی ئه‌‌و هه‌‌موو خوێندكاره‌ و گیرانی تێكۆشه‌‌رانی سیاسی و رۆژنامه‌‌ڤانان، پێشێل بوونی مافی بنه‌‌مالَه‌‌كانی قه‌‌تلَی زنجیره‌‌یی و نادیار بوونی ئاكامی سزای قاتلَه‌‌كان، قه‌‌تلی زهه‌‌را كازمی و زۆر شتی تر بۆمانیان نه‌‌گرت؟ له‌ كاتی گیرانی و بانگ كردن بۆ دادگای خۆدی نوێنه‌‌رانی په‌‌رله‌‌مان وه‌‌ك "لۆقمانیان" و "حه‌‌قیقه‌‌تجوو" و ئه‌‌وانی تر بۆ مان نه‌‌گیرا؟
ئێستا تاقمه‌‌ی لایه‌‌نگری پارێزگاخوازان ڵاوازتر بوون به‌ هۆی ئه‌‌وه‌‌ی كه‌ قایمكاران زۆر هه‌‌ستی مه‌‌زهه‌‌بی خه‌ڵكیان وه‌‌ك ئامرازێك بۆ گه‌‌یشتن به‌ به‌‌رژه‌‌وه‌‌ندیه‌‌كانی خۆیان به‌‌كار هێنا (وه‌‌ك هروژم كردن به‌ سه‌‌ر خۆپیشاندانه‌ قانوونیه‌‌كان، مانگرتنه‌‌كان و... هتد) ئیتر جێگای بڕوا و متمانه‌ نه‌‌ماون و لایه‌نگره‌‌كانیشیان باوه‌‌ڕیان پێ ناكه‌‌ن. ته‌‌نانه‌‌ت له‌ قۆم و ئیسفه‌هان و مه‌‌شهه‌‌د و شاره‌ مه‌‌زهه‌‌بیه‌‌كانیش لایه‌نگرانی قایمكاران زۆر كه‌‌م بوونه‌‌ته‌‌وه‌.
به‌ راشكاوی ده‌‌توانین بلَێین خه‌ڵك دلَسارد و بێ باوه‌‌ڕن به‌ هه‌‌ر دوو لایه‌‌نی چاكه‌‌خواز و پارێزگاخواز. چاكه‌‌خوازه‌‌كان ئه‌‌وه‌‌نده‌ ده‌‌رفه‌‌تیان له‌ ده‌‌ست دا و له‌ كاتی پێویستدا هیچیان نه‌‌كرد كه‌ خه‌ڵك لێیان بیزار بوون. قایمكاره‌‌كانیش ئه‌‌وه‌‌نده‌ كایه‌‌یان به‌ هه‌‌ستی مه‌‌زهه‌‌بی باوه‌‌ڕمه‌‌ندانی خۆیان كرد و كردیانن به‌ پردێك بۆ به‌‌رژه‌‌وه‌‌ندی خۆیان كه‌ به‌ ته‌‌واوی له‌ به‌‌ر چاوی خه‌ڵك كه‌‌وتوون.
ئه‌‌وه‌‌ی كه‌ له‌ داهاتوودا چی ده‌‌بێت و كایه‌‌ی سیاسی به‌ كوێ ده‌‌گات جارێ زۆر روون نیه‌. به‌‌ڵام ه‌اتووچووه‌‌كانی سه‌‌رۆكانی ئێران و ئه‌‌ورووپا و دیپلۆماسیه‌‌تێك كه‌ ئه‌‌ورووپای به‌‌رژه‌‌وه‌‌ندی خواز له‌ به‌‌رامبه‌‌ر ئێراندا گرتوویه‌‌تیه‌ به‌‌ر و به‌ تایبه‌‌ت بانگه‌ێشتی ئاغای "خاته‌‌می" سه‌‌رۆك كۆمار بۆ دانیشته‌‌نه‌‌كه‌‌ی داووس زۆر جێگای سه‌‌رنجه‌.
به‌‌م هه‌‌موو كێشه‌ ئاڵۆزه‌‌وه‌ ئایا هه‌‌ڵبژاردنه‌‌كانی ئێران دیموكراتیكه‌ یان نا؟ بۆ لێكولَینه‌‌وه‌ له‌‌م باسه‌ ده‌‌بێ سه‌‌رنجێكی یاساكان بده‌‌ین و لای یه‌‌كه‌‌وه‌ بڕیاره‌‌كان هه‌‌ڵسه‌‌نگێنین.
یه‌‌كه‌‌م: هه‌‌ڵبژاردنی سه‌‌رۆك كۆمار
له‌ یاسای بنه‌‌ڕه‌‌تی كۆماری ئیسڵامی ئێراندا دوو خالَی به‌‌رچاو سه‌‌باره‌‌ت به‌ سه‌‌رۆك كۆمار هه‌‌یه‌:
بڕیاری 113: له‌ دوای ریبه‌‌ر سه‌‌رۆك كۆمار گه‌‌وره‌‌ترین مه‌‌قامی ره‌‌سمی وڵاته‌‌و به‌‌رپرسایه‌‌تی به‌‌ڕێوبه‌‌ری یاسای بنه‌‌ڕه‌‌تی و به‌‌ڕێوه‌‌به‌‌ری (قوه‌ مجریه‌) ده‌‌ولَه‌‌تی هه‌‌یه‌ به‌‌ڵام جیاواز له‌ به‌‌رپرسایه‌‌تی ئه‌‌و بابه‌‌تانه‌‌ی كه‌ راسته‌‌وخۆ له‌ ئه‌‌ستۆی رێبه‌‌ردایه‌.
بڕیاری 115: سه‌‌رۆك كۆمار ده‌‌بآ له‌ نێو پیاوانی مه‌‌زهه‌‌بی سیاسی كه‌ ئه‌‌م مه‌‌رجانه‌‌یان بێت هه‌‌ڵبژێردرێ.
له‌ ئه‌‌سلَدا ئێرانی بی، ه‌اووڵاتی ئێران بێ، به‌‌ڕێوه‌‌به‌‌ر و كارزان بێ، رابردووی چاك و ئه‌‌مانه‌‌ت و ته‌‌قوای بێت، به‌ ئیمان و باوه‌‌ڕمه‌‌ند بێ به‌ بنیاته‌‌كانی كۆماری ئیسڵامی و مه‌‌زهه‌‌بی ره‌‌سمی وڵات.
* سه‌‌رنجی1 * لێره‌‌دا ژن و سوننی و كه‌‌مینه‌ ئایینیه‌‌كان لاده‌‌برێن.
له‌ یاسای هه‌‌ڵبژاردنی سه‌‌رۆك كۆماردا هاتووه‌:
بڕیاری 36: ئه‌‌وانه‌‌ی سه‌‌روك كۆمار هه‌‌ڵده‌‌بژێرن ده‌‌بێ:
1ـ هاووڵاتی كۆماری ئیسڵامی ئێران بن.
2ـ بووبێتنه‌ ته‌‌مه‌‌نی 16 ساڵ.
3ـ شێت نه‌‌بن.
بڕیاری 57: لێژنه‌‌ی پارێزه‌‌ری یاسای بنه‌‌ڕه‌‌تی دوای 5 رۆژ له‌ كاتی وه‌‌رگرتنی به‌ڵگه‌‌ی كاندیداكان، چۆنیه‌‌تی سه‌‌ڵاحیه‌‌تی ئه‌‌وان هه‌‌ڵده‌‌سه‌‌نگێنێ و رای خۆی ده‌‌نێرێ بۆ وه‌‌زاره‌‌تی كشوه‌‌ر.
*سه‌‌رنجی 2 * كه‌‌واته‌ لێژنه‌‌ی پارێزه‌‌ری یاسای بنه‌‌ڕه‌‌تی بڕیار ئه‌‌دات كێ بۆ سه‌‌رۆك كۆماری باشه‌.
دووه‌‌م: هه‌‌ڵبژاردنی لێژنه‌‌ی پارێزه‌‌ری یاسای بنه‌‌ڕه‌‌تی له‌ یاسای بنه‌‌ڕه‌‌تیدا ه‌اتووه‌:
بڕیاری 91: به‌ مه‌‌به‌‌ستی پارێزگاری له‌‌حوكمه‌ ئیسڵامیه‌‌كان و یاسای ئیسڵامی له‌‌و روانگه‌‌وه‌ كه‌ ئه‌‌ویاسایانه‌‌ی كه‌ په‌‌رله‌‌مان په‌‌سندی ده‌‌كات دژایه‌‌تی له‌‌گه‌ڵ یاسای ئیسڵامدا نه‌‌بێ، لێژنه‌‌یه‌‌ك به‌ ناوی لێژنه‌‌ی پارێزه‌‌ر به‌‌م شێوه‌‌یه‌ پێك دێت:
1ــ شه‌‌ش كه‌‌س فه‌‌قێی عادلَ و زانا و ئاگا به‌ هه‌‌لومه‌‌رجی ه‌اوچه‌‌رخ كه‌ هه‌‌ڵبژاردنی ئه‌‌م كه‌‌سانه‌ له‌ ئه‌‌ستۆی رێبه‌‌ردایه‌.
2ــ شه‌‌ش كه‌‌س یاسازان له‌ بوارگه‌‌لی جیاوازی یاساییه‌‌وه‌ له‌ نێوان یاسازانانی موسلَمان كه‌ له‌ ڵایه‌‌ن سه‌‌رۆكی دادوه‌‌ری به‌ په‌‌رله‌‌مان پێشنیار ده‌‌كرێن و په‌‌رله‌‌مان ده‌‌نگیان له‌ سه‌‌ر ده‌‌دات.
* سه‌‌رنجی 3 * رێبه‌‌ر فه‌‌قێكانی ئه‌‌و لێژنه‌‌یه‌ هه‌‌ڵده‌‌بژێرێ و له‌ بڕیاری 110 خالَی 6ی یاسای بنه‌‌ڕه‌‌تیشدا ئه‌‌ركی رێبه‌‌ره‌ كه‌ سه‌‌رۆكی دادوه‌‌ری وڵات هه‌‌ڵبژێری. كه‌‌واته‌ رێبه‌‌ر ناڕاسته‌‌وخۆ له‌ هه‌‌ڵبژاردنی یاسازانه‌‌كانی لێژنه‌‌دا به‌‌شداره‌. دیسانه‌‌وه‌ ناڕاسته‌‌وخۆ له‌ سه‌‌ر هه‌‌ڵبژاردنی كاندیدای سه‌‌رۆك كۆماریشدا به‌‌شدار ده‌‌بێ.
بڕیاری 93: په‌‌رله‌‌مانی ئیسڵامی ئێران به‌ بێ لێژنه‌‌ی پارێزه‌‌ری یاسای بنه‌‌ڕه‌‌تی بایه‌‌خی قانوونی نییه‌‌، مه‌‌گه‌‌ر له‌ كاتی په‌‌سندی بڕوانامه‌‌ی نوێنه‌‌ره‌‌كانی په‌‌رله‌‌مان و هه‌‌ڵبژاردنی شه‌‌ش یاسازانی لێژنه‌‌ی پارێزه‌.
بڕیاری 94: ته‌‌واوی ئه‌‌و یاسایانه‌‌ی كه‌ له‌ په‌‌رله‌‌مان په‌‌سند ده‌‌كرێ ده‌‌بێ بینێرن بوَ لێژنه‌‌ی پارێزه‌‌ر.
بڕیاری 96: بڕیاردان له‌ سه‌‌ر نه‌‌بوونی دژایه‌‌تی نێوان یاسای په‌‌سندكراو له‌ په‌‌رله‌‌ماندا له‌‌گه‌ڵ یاسای ئیسڵام له‌ ئه‌‌ستۆی زوَرینه‌‌ی فه‌‌قێكانی لێژنه‌‌ی پارێزه‌‌ر و بڕیار دان له‌ سه‌‌ر نه‌‌بوونی دژایه‌‌تی له‌‌گه‌ڵ یاسای بنه‌‌ڕه‌‌تی له‌ ئه‌‌ستوَی زۆرینه‌‌ی هه‌‌موو ئه‌‌ندامانی لێژنه‌‌یه‌ (فه‌‌قێ و یاسازان)
بڕیاری 98: لێكۆڵینه‌‌وه‌ و هه‌‌ڵسه‌‌نگاندنی یاسای بنه‌‌ڕه‌‌تی له‌ ئه‌‌ستۆی لێژنه‌‌ی پارێزه‌‌ره‌ و له‌ سه‌‌ر په‌‌سندی 4/3 ئه‌‌وانه‌.
بڕیاری 99: لێژنه‌‌ی پارێزه‌ سه‌‌رپه‌‌رشتی و چاودێری ئه‌‌م هه‌‌ڵبژاردنانه‌‌ی له‌ ئه‌‌ستۆیه‌:
هه‌‌ڵبژاردنی لێژنه‌‌ی هه‌‌ڵكه‌‌وته‌‌كان بۆ هه‌‌ڵبژاردنی رێبه‌‌ر، هه‌‌ڵبژاردنی سه‌‌روَك كۆمار و هه‌‌ڵبژاردنی په‌‌رله‌‌مان و راپرسی.
سێیه‌‌م: هه‌‌ڵبژاردنی لێژنه‌‌ی هه‌‌ڵكه‌‌وته‌‌كانی رێبه‌‌ری و رێبه‌‌ر له‌ یاسای بنه‌‌ڕه‌‌تیدا ئه‌‌م خاڵانه‌ به‌‌دی ده‌‌كرێ:
بڕیاری 107: له‌ دوای ئیمام خومه‌‌ینی هه‌‌ڵبژاردن و دانانی رێبه‌‌ر له‌ ئه‌‌ستوَی هه‌‌ڵكه‌‌وته‌‌كانی هه‌‌ڵبژاردراوی خه‌ڵكه‌. هه‌‌ڵكه‌‌وته‌‌كانی رێبه‌‌ری سه‌‌باره‌‌ت به‌ ته‌‌واوی ئه‌‌و فه‌‌قێیانه‌‌ی كه‌ مه‌‌رجه‌‌كانی بڕیاری 5 و بڕیاری 109 یان هه‌‌یه‌ پێكه‌‌وه‌ راوێژه‌ ده‌‌كه‌‌ن. كاتێك یه‌‌كێك له‌‌وانه‌ به‌ زاناتر له‌ حوكمه‌ شه‌‌رعیه‌‌كان و بابه‌‌ته‌ فێقه‌یه‌‌كان و پرسه‌ سیاسی و كوَمه‌‌ڵایه‌‌تیه‌‌كان بزانن یان پێیان وابێ كه‌ له‌ نێو خه‌ڵكدا لایه‌نگری زوَره‌ و یان له‌ یه‌‌كێك له‌ مه‌‌رجه‌‌كانی بڕیاری 109 دا به‌‌رجسته‌‌یه‌‌، وه‌‌ك رێبه‌‌ر هه‌‌ڵیده‌‌بژێرن. رێبه‌‌ر له‌ پێناو یاسادا له‌‌گه‌ڵ هه‌‌موو خه‌ڵكی وڵات یه‌‌كسانه‌.
بڕیاری 5: له‌ كاتی نادیاری حه‌‌زره‌‌تی وه‌‌لی عه‌‌سر، له‌ كوَماری ئیسڵامی ئێراندا وه‌‌ڵایه‌‌تی ئه‌‌مر و ئیمامه‌‌تی ئۆمه‌‌ت له‌ ئه‌‌ستۆی فه‌‌قێیه‌‌كی عادل و به‌ ته‌‌قوا و ئاگا له‌ زه‌‌مه‌‌نی ه‌اوچه‌‌رخ و ئازا و نه‌‌ترس و به‌‌ڕێوبه‌‌ر و كارزانه‌.
بڕیاری 109: مه‌‌رجه‌‌كان و تایبه‌‌تمندیه‌‌كانی رێبه‌‌ری:
1ـ توانایی زانستی پێویستی بۆ فتوادان له‌ لایه‌‌نه‌ جیاوازه‌‌كانی شه‌‌رعدا بێ.
2ـ بوونی روانگه‌‌ی سیاسی و كۆمه‌‌ڵایه‌‌تی، ئازایه‌‌تی، هێزی به‌‌ڕیوبه‌‌رێتی بۆ رێبه‌‌رایه‌‌تی.
بڕیاری 110: ئه‌‌ركه‌‌كان و ئیختیاره‌‌كانی رێبه‌‌ر:
1ـ داڕشتنی سیاسه‌‌ته‌‌كانی نیزام دوای راوێژ له‌‌گه‌ڵ لێژنه‌‌ی تێبینی به‌‌رژه‌‌وه‌‌ندیی نیزام.
2ـ سه‌‌رپه‌‌رشتی چاك به‌‌ڕێوه‌‌چوونی سیاسه‌‌ته‌‌كانی نیزام.
3ـ فه‌‌رمانی راپرسی.
4ـ به‌‌رپرسایه‌‌تی ه‌ێزی چه‌‌كداری.
5ـ بانگه‌‌واز كردن بۆ شه‌‌ڕ و ئاشتی و كۆكردنه‌‌وه‌‌ی ه‌ێزه‌‌كان.
6ـ دانان و لابردن و قبووڵ كردنی ده‌‌ست كێشانه‌‌وه‌‌ی:

1ـ فه‌‌قێكانی لێژنه‌‌ی پارێزه‌‌ری یاسای بنه‌‌ڕه‌‌تی
2ـ سه‌‌رۆكی دادوه‌‌ری وڵات
3ـ به‌‌رپرسی رادیۆ و ته‌‌له‌‌فیزیۆن
4ـ به‌‌رپرسی لێژنه‌‌ی ه‌اوبه‌‌شی هێزی چه‌‌كداری
5ـ سه‌‌رۆكی سوپای پاسداران
6ـسه‌‌رۆكی ه‌ێزی چه‌‌كداری و پۆلیس
7ـ لابردنی كێشه‌‌ی نێوان سێ هێز
8ـ هه‌‌وڵ بۆ لابردنی ئه‌‌و كێشانه‌‌ی كه‌ به‌ ئاسایی لا ناچن له‌ لایه‌‌ن لێژنه‌‌ی تێبنیی به‌‌رژه‌‌وه‌‌ندی نیزام.
9ـ ئیمزا كردنی حوكمی سه‌‌رۆك كۆمار دوای ئه‌‌وه‌‌ی خه‌ڵك هه‌‌ڵیانبژارد. كاندیداكانی سه‌‌رۆك كۆماری‌ پێش هه‌‌ڵبژاردنیان له‌ لایه‌‌ن خه‌ڵكه‌‌وه‌ ده‌‌بێ له‌ لایه‌‌ن لێژنه‌‌ی پارێزه‌‌ر و رێبه‌‌ره‌‌وه‌ ته‌‌یید بكرێن.
10ـ لابردنی سه‌‌رۆك كۆمار
11ـ عه‌‌فوو كردن یان كه‌‌م كردنه‌‌وه‌‌ی سزای تاوانباران
له‌ یاسای هه‌‌ڵبژاردنی لێژنه‌‌ی هه‌‌ڵكه‌‌وته‌‌كانی رێبه‌‌ریدا هاتووه‌:
ئه‌‌و هه‌‌ڵكه‌‌وتانه‌‌ی له‌ لایه‌‌ن خه‌ڵكه‌‌وه‌ هه‌‌ڵده‌‌بژێردرێن ده‌‌بێ ئه‌‌م تایبه‌‌تمه‌‌ندیانه‌‌یان بێت:
1ـ به‌‌ناوبانگ بوون له‌ دین و متمانه‌ و رێزی ئیخڵاقی
2ـ ئیجته‌اد ئه‌‌وه‌‌نده‌‌ی كه‌ بتوانن وه‌‌لی فه‌‌قیه‌ی شیاوی رێبه‌‌رایه‌‌تی وه‌‌دۆزن.
3ـ توانایی تێبینی پرسگه‌‌لی سیاسی و كۆمه‌‌ڵایه‌‌تی هاوچه‌‌رخیان بێت.
4ـ به‌ نیزامی كۆماری ئیسڵامی ئێران باوه‌‌ڕمند بن.
5ـ رابردووی ره‌‌شی سیاسی و كۆمه‌‌ڵایه‌‌تیان نه‌‌بێ.

تێبینی 1- لێژنه‌‌ی پارێزه‌‌ری یاسای بنه‌‌ڕه‌‌تی ده‌‌توانێ بڕیار بدات كه‌ فه‌‌قێكان ئه‌‌و تایبه‌‌تمه‌‌ندیانه‌‌یان هه‌‌یه‌ یان نییه‌.
تێبینی 2ـ ئه‌‌و كه‌‌سانه‌‌ی كه‌ رێبه‌‌ری ئینقلاب ئیجتیهادی ئه‌‌وانی په‌‌سند كردبێ له‌ باری زانستیه‌‌وه‌ پێویستیان به‌ بڕیاری فه‌‌قێكانی لێژنه‌‌ی پارێزه‌‌ر نییه‌.
* سه‌‌رنجی 4 * لێره‌‌دا سیكلێكی داخراو به‌‌رچاو ده‌‌كه‌‌وێ كه‌ زۆر جێگای سه‌‌رنجه‌:

وا دیاره‌ كه‌ رێبه‌ر ناڕاسته‌وخۆ بڕیار ئه‌دات له‌ سه‌ر ئه‌و كه‌سانه‌ی كه‌ ده‌بێ خۆی هه‌‌ڵبژاردن!
چواره‌م: هه‌‌ڵبژاردنی نوێنه‌رانی په‌رله‌مانی ئیسلامی له‌ یاسای بنه‌ڕه‌تی ئه‌م خاڵانه‌ هه‌‌یه‌.
بڕیاری 62: په‌رله‌مانی ئیسلامی له‌ نوێنه‌رانی میلله‌ت پێك دێت كه‌ به‌ ده‌نگی راسته‌وخۆ و نهێنی هه‌ڵده‌بژێردرێن.

بڕیاری 67: سوێندنامه‌
من له‌ به‌رامبه‌ر قورئانی مه‌زندا به‌ خوای گه‌وره‌ سوێند ده‌خۆم و به‌ شه‌ره‌فی ئینسانی خۆم مه‌رج ده‌كه‌م كه‌ پاسداری ئیسلام و پارێزه‌ری ده‌ستكه‌وته‌كانی ئینقلابی ئیسلامی میلله‌تی ئێران و بنیاته‌كانی كۆماری ئیسلامی بم. ئه‌و ئه‌مانه‌ته‌ی كه‌ میلله‌ت به‌ ئێمه‌ی سپاردووه‌ وه‌ك ئه‌مینێك بپارێزم و له‌ ئه‌نجامی ئه‌ركی نۆینه‌رایه‌تی ئه‌مانه‌ت و ته‌قوا به‌ كار بێنم. به‌رده‌وام پێبه‌ندی سه‌ربه‌خۆیی و سه‌ركه‌وتنی وڵات و خواستنی مافی میلله‌ت و خزمه‌ت به‌ خه‌ڵك بم. پارێزه‌ری یاسای بنه‌ڕه‌تی بم و له‌ وتار و نووسین و را ده‌ربڕینه‌كانمدا، سه‌ربه‌خۆیی وڵات و ئازادی خه‌ڵك و به‌رهه‌‌م هێنانی به‌رژه‌وه‌ندی ئه‌وانم له‌ به‌رچاو بێ.
بڕیاری 72: په‌رله‌مانی ئیسلامی ناتوانێ یاسایه‌ك دانێ كه‌ دژ به‌ بڕیاره‌كان و حوكمه‌كانی مه‌زهه‌‌بی ره‌سمی وڵات یا یاسای بنه‌ڕه‌تی بێ. تێڕوانین له‌ سه‌ر ئه‌م بابه‌ته‌ له‌ ئه‌ستۆی لێژنه‌ی پارێزه‌ره‌.
بڕیاری 86: نوێنه‌رانی په‌رله‌مان له‌ ده‌ربڕینی بیروڕای خۆیان ئازادن و كه‌س ناتوانێ ئه‌وان به‌ هۆی بیروڕایان له‌ په‌رله‌ماندا سزا بدات.
* سه‌رنجی 5 * ئه‌م بڕیاره‌ له‌ په‌رله‌مانی شه‌شه‌م به‌ڕێوه‌ نه‌چوو و چه‌ندین نوێنه‌ر بانگ كران بۆ دادگاه‌.
له‌ یاسای هه‌‌ڵبژاردنی نوێنه‌رانی په‌رله‌ماندا هاتووه‌:
بڕیاری 28: كاندیداكان له‌ كاتی ناونووسیندا ده‌بێ ئه‌م مه‌رجانه‌یان بێت:
خاڵی 1- باوه‌ڕمه‌ند بوون و به‌ كرده‌وه‌ پێبه‌ند بوون به‌ ئیسلام و نیزامی كۆماری ئیسلامی ئێران.
خالَی 3- به‌ یاسای بنه‌ڕه‌تی و خالَی پێشكه‌وتووی وه‌لایه‌تی بێ سنووری فه‌قێ وه‌فادار بن.
خالَی 5- له‌و شوێنه‌ی خۆیان ده‌كه‌ن به‌ كاندیدا، ناوبانگی خراپیان نه‌بێ.
...
بڕیاری 30: ئه‌م كه‌سانه‌ نابێ ببنه‌ كاندیدای نوێنه‌رایه‌تی په‌رله‌مان
خالَی 1- ئه‌و كه‌سانه‌ی كه‌ بۆ پته‌و كردنی بنیاتی رژێمی پێشوو هه‌‌وڵیان داوه‌.
خالَی 3- ئه‌ندامان و لایه‌نگرانی حیزب و رێكخراوه‌ و گرووپه‌ غه‌یری قانوونیه‌كان كه‌ بانگه‌واز له‌ سه‌ر نایاسایی بوونیان كراوه‌.
خالَی 4- ئه‌و كه‌سانه‌ی كه‌ به‌ تاوانی دژایه‌تی كۆماری ئیسلامی سزا دراون و مه‌حكووم بوون.
خالَی 8- قاچاخچی مه‌وادی موخه‌دێر و موعتاده‌كان.
خالَی 10- لایه‌نگران و وابه‌سته‌كان به‌ رژیمی پێشوو وه‌ك ئه‌ندامانی ئه‌نجومه‌نی شار، فراماسونێره‌كان، ئه‌ندامانی حیزبی ره‌ستاخیز، ئه‌ندامانی حیزبی ئێران زه‌مین، نوێنه‌رانی په‌رله‌مانی ده‌وره‌ی شا و ساواكیه‌كان.
* سه‌رنجی 6 * به‌ هۆی نه‌زاره‌تی ئه‌سته‌سوابی لێژنه‌ی پارێزه‌ر هه‌‌ر چۆنێك پێی خۆشه‌ كاندیدا ره‌ت ده‌كاته‌وه‌ و وڵامده‌ریش نییه‌ و به‌ داخه‌وه‌ زۆربه‌ی ره‌تیه‌كانیش به‌ هۆی خاڵگه‌لێكه‌ كه‌ قه‌لبی و نه‌ێنیه‌ و بێ به‌ڵگه‌یه‌. كه‌واته‌ لێژنه‌ی پارێزه‌ر بۆ خه‌ڵك دابین ده‌كات كه‌ كێ ده‌بێ هه‌‌ڵبژاردن. ئایا ئه‌و كه‌سه‌ به‌ڕاستی نوێنه‌ری خه‌ڵك ده‌بێ؟
* سه‌رنجی 7 * یاسایه‌ك كه‌ په‌رله‌مان په‌سندی ده‌كات تاكو له‌ لایه‌ن لێژنه‌ی پارێزه‌ر په‌سند نه‌كرَی هیچ بایه‌خێكی نییه‌!! كه‌ واته‌ له‌ بنه‌ڕه‌تدا لێژنه‌ی پارێزه‌ر داهێنه‌ری یاسایه‌، ده‌ی كه‌واته‌ په‌رله‌مانان بۆ چیه‌؟
زۆر سه‌یره‌ كه‌ لێژنه‌ی پارێزه‌ریش ولآمی كه‌س ناداته‌وه‌ ئیلا رێبه‌ر!
زۆر جێگای پرسیاره‌ كه‌ ناردنی نوێنه‌رێكی بێ ده‌سه‌لآت چ ئالَوگۆڕێك له‌ هه‌‌لومه‌رجه‌كه‌دا ده‌توانێ به‌دی بێنێ تا كاتێك كه‌ لێژنه‌یه‌كی 12 كه‌سی بڕیارده‌ره‌ و داهێنه‌ری یاسایه‌؟
هه‌‌ر وهه‌ا كه‌ له‌ سه‌ره‌تای وتاره‌كه‌دا ئاماژه‌مان كرد زۆر بڕیاری په‌رله‌مان له‌ لێژنه‌ی پارێزه‌ر دا بێ بایه‌خ كراو ره‌ت كرایه‌وه‌. بۆ نموونه‌:
یاسای قه‌ده‌غه‌ كردنی ئه‌شكه‌نجه‌، په‌سند كردنی كۆنڤانسیۆنی لابردنی ده‌سته‌بژێری و سه‌ركوتكاری ژنان و یاسای نوێی چاپه‌مه‌نیه‌كان و... هتد.
(دیاره‌ كاندیداكانیش ده‌زانن له‌ په‌رله‌مان هیچیان پێ ناكری بۆیه‌ بڕێكیان له‌ كاتی ئینتخاباتدا دروشمی لاوه‌كی ده‌ده‌ن وه‌ك جاده‌كێشان و قیره‌تاو كردنی جاده‌كان و ...)
له‌ كۆتایی باسه‌كه‌دا پێویسته‌ ئاماژه‌یه‌ك به‌ باسی راپرسی گشتی و چونیه‌تی گۆڕانی یاسای بنه‌ڕه‌تی له‌ ئێراندا بكرێ:
بڕیاری 59ی یاسای بنه‌ڕه‌تی ده‌ڵێ:
له‌ پرسگه‌لی گرنگ وه‌ك پرسی ئابووری، سیاسی، كۆمه‌ڵایه‌تی و كولتووری، له‌وانه‌یه‌ كرده‌وه‌ی په‌رله‌مان له‌ رێگای راپرسی گشتی و یارمه‌تی راسته‌وخۆی ده‌نگدانی گشتی هه‌‌ڵسه‌نگێندرێ. داخوازی راپرسی ده‌بێ له‌ لایه‌ن 3/2 نوێنه‌ره‌كانی په‌رله‌مانه‌وه‌ په‌سند كرێ.
له‌ بڕیاری 177ی یاسای بنه‌ڕه‌تی باسی ئه‌وه‌ ده‌كرێت كه‌ تێڕوانینی دووباره‌ له‌ سه‌ر یاسای بنه‌ڕه‌تی ده‌بێ له‌ سه‌ر داخوازی رێبه‌ر بێت و لێژنه‌یه‌ك بریتی له‌ ئه‌ندامانی لێژنه‌ی پارێزه‌ر و لێژنه‌ی تێڕوانینی به‌رژه‌وه‌ندی نیزام و 5 نوێنه‌ری لێژنه‌ی هه‌ڵكه‌وته‌ی رێبه‌رایه‌تی و 10 ئه‌ندامی په‌رله‌مان و سه‌رۆك كۆمار و سه‌رۆك په‌رله‌مان و سه‌رۆكی دادوه‌ری و 3 وه‌زیر و 3 یاسازان و 3 كه‌س له‌ زانكۆ و 10 كه‌س هه‌ڵبژارده‌ی رێبه‌ر ئه‌م ئه‌ركه‌ ده‌گرنه‌ ئه‌ستۆ.
ئه‌وه‌ی ئه‌م لێژنه‌ په‌سندی كات ده‌بێ به‌ ته‌ییدی رێبه‌ر بگات و جا خه‌ڵك ده‌نگی له‌ سه‌ر بده‌ن.
به‌رچاو گرتنی بڕیاری 59 له‌ سه‌ر راپرسی بۆ تێڕوانین له‌ یاسای بنه‌ڕه‌تی پێویست نییه‌. هه‌‌روه‌ها، ئه‌وخاڵانه‌ی كه‌ سه‌باره‌ت به‌ ئیسلامی بوونی نیزام و بنیاتی هه‌‌موو یاساكان له‌ سه‌ر یاسای ئیسلام و ئامانجه‌كانی كۆماری ئیسلامی ئێران و جمهوری بوونی حكوومه‌ت و وه‌لایه‌تی فه‌قیه‌ و دین و مه‌زهه‌‌بی ره‌سمی وڵات، قه‌د ئاڵوگۆڕی به‌ سه‌ردا نایه‌.
كه‌واته‌ خوێنه‌ری هێژا ده‌ڕوانێ كه‌ دروشمی راپرسی گشتیش كه‌ ماوه‌یه‌ك ده‌وترا رێگای به‌ستراوه‌ و كه‌ڵكی نابێت. ئه‌گه‌ر ئه‌م ئه‌ڵقه‌ داخراوه‌ی ئێران ناوی دیموكراسی بێت، نازانم ناوی چۆن دیموكراسیه‌تێكی ده‌توانین لێ بنێین. سه‌رۆك كۆماری ئێستای ئێران پێی ده‌ڵێ: "خه‌ڵك سارلاری ئایینی!!"




سه‌رچاوه‌كان:
1. یاسای بنه‌ڕه‌تی كۆماری ئیسلامی ئێران
2. یاسای هه‌ڵبژاردنه‌كانی نوێنه‌رانی په‌رله‌مانی ئیسلامی ئێران
3. یاسای هه‌ڵبژارنه‌كانی لێژنه‌ی هه‌ڵكه‌وته‌كانی رێبه‌رایه‌تی

له‌ ڕێكه‌وتی شنبه هفتم خرداد 1384 كاتژمێر 22:17 له لایه‌ن دوکتۆر روئیا تلوعیه‌وه نووسراوه.