حزب دموکرات کردستان ايران شصت ساله شد

قاضی محمد، رهبر حزب دموکرات و رئيس نخستين جمهوری کرد که در سال 1324 در مهاباد تأسيس شد و يازده ماه دوام يافت، او در دهم فروردين 1326 در ميدان مرکزی شهر مهاباد به دار آويخته شد
حزب دموکرات کردستان ايران، قديمی ترين گروه سياسی کرد ايرانی شصت ساله شد.
ورود اين حزب به هفتمين دهه از حيات سياسی خود در شرايطی صورت می گيرد که مناطق کردنشين غرب ايران پس از آنکه حدود دو دهه آرامش نسبی را سپری کرده بودند، هفته هايی بحرانی و درگيريهايی را پشت سرگذاشته اند که قربانيانی گرفته است.
تاريخچه

سه سال پيش از تأسيس حزب دموکرات کردستان ايران، گروهی با عنوان "جمعيت احيای کرد" (کومه له ی ژيانه وی کورد) بنياد نهاده شده بود که از آن با عنوان نخستين گروه سياسی کرد در ايران ياد می شود؛ حزب دموکرات جانشين اين حزب شد و تشکيلات آن را به ارث برد.

حزب دموکرات در شرايطی که با وجود پايان جنگ جهانی دوم مناطق شمالی ايران همچنان در اشغال ارتش شوروی قرارداشت اعلام موجوديت کرد و توانست پس از 159 روز، نخستين دولت کرد را که "جمهوری مهاباد" نام گرفت در مناطق کردنشين غرب ايران بنياد نهد، جمهوری ای که يازده ماه بيشتر نپاييد.

با خروج ارتش شوروی، ارتش ايران "جمهوری مهاباد" را سرنگون ساخت؛ قاضی محمد، رئيس اين جمهوری و رهبر حزب دموکرات همراه با شماری از سران حزب به دار آويخته شد و ديگر بازماندگان اصلی حزب و جمهوری نيز يا به حبسهای طولانی مدت محکوم گرديدند يا موفق شدند به خارج، بويژه مناطق کردنشين شمال عراق بگريزند.

حزب دموکرات در تبعيد تجديد سازمان يافت و به حيات خود ادامه داد اما تا زمان انقلاب سال 1357 ايران، فعاليت علنی آن در کردستان منحصر به دوران نخست وزيری محمد مصدق و دوره های کوتاه درگيريهايی مقطعی پس از آن بود که بشدت سرکوب شد.

در جريان انقلاب، حزب دموکرات توانست به رهبری عبدالرحمن قاسملو دوباره در مناطق کردنشين غرب ايران پايگاهی گسترده برای خود فراهم آورد و با سقوط حکومت شاهنشاهی، کنترل مناطق کردنشين استان آذربايجان غربی و بخش اعظم مناطق سنی مذهب استانهای کردستان و کرمانشاهان در دست حزب دموکرات و حزب کومله (در زبان کردی به معنی 'توده')، ديگر حزب عمده کرد قرار گرفت.

عبدالرحمن قاسملو، رهبر حزب دموکرات کردستان ايران، وی در سال 1989 در وين ترور شد

اما اندک زمانی پس از روی کار آمدن حکومت انقلابی، حزب دموکرات با تحريم همه پرسی ای که برای تعيين نظام سياسی آينده ايران برگزار شد رودرروی حکومت جديد قرارگرفت و مخالفت خود را با نظام جمهوری اسلامی اعلام کرد، ارتش جمهوری اسلامی نيز همراه با نيروهای سپاه تازه تشکيل پاسداران و بسيج وارد عمل شد تا کنترل مناطق کردنشين را از دست گروههای کرد خارج کند.

بدين ترتيب درگيری ای خونين آغاز شد که به سرکوب حزب دموکرات و حزب کومله و پناه بردن آنان به خارج از ايران انجاميد.

نيروهای حزب دموکرات در عراق که آن زمان در حال جنگ با ايران بود مستقر شدند و به حملات چريکی به مواضع نيروهای جمهوری اسلامی ادامه دادند.

ضربات جمهوری اسلامی به پيکره حزب دموکرات نيز در خارج از ايران ادامه يافت.

عبدالرحمان قاسملو همراه با تنی چند از سران حزب در سال 1989 در وين ترور شد و جانشين او، صادق شرفکندی نيز در تروری که به شيوه مشابهی در سال 1992 در رستوران ميکونوس در برلين صورت گرفت همراه با تنی ديگر از سران حزب کشته شد.

حکومت جمهوری اسلامی ايران هيچگاه مسئوليت اين ترورها را نپذيرفته اما دست کم در مورد ترور صادق شرفکندی در برلين، مراجع قضائی اين شهر از مظنونيت خود به رهبران جمهوری اسلامی در اين زمينه سخن گفتند و تنی چند از عاليرتبه ترين مقامهای ايران را به دادگاه فراخواندند.

اهداف و خط مشی

حزب دموکرات کردستان ايران از آغاز شعار خود را "دموکراسی برای ايران، خودمختاری برای کردستان" قرار داد و اين شعار را در کنگره سيزدهم خود که سال گذشته برگزار شد به "ايران دموکراتيک و فدرال" تغيير داد.

رهبران حزب همواره بر ايرانی بودن حزب تأکيد کرده اند اما به عقيده مازيار بهروز، پژوهشگر تاريخ معاصر ايران و مورخ احزاب چپ ايرانی، تعريفی که اين حزب از خودمختاری دارد چندان شفاف نيست.


صادق شرفکندی، رهبر حزب دموکرات کردستان ايران که در سال 1992 در رستوران ميکونوس در برلين ترور شد

وی می گويد حزب دموکرات در سال 1324 که اداره مناطق کردنشين را در دست گرفت، خود را پايبند به قانون اساسی مشروطه سلطنتی اعلام کرد و چنين اقدامی بر پايه اصل انجمنهای ايالتی و ولايتی در قانون اساسی وقت ايران، امری قانونی و مشروع بود اما شيوه ای که در خودمختاری در پيش گرفت فراتر از اين چارچوب بود و رهبران بعدی حزب نيز تعريفی از خودمختاری دادند که مرز آن با جدايی چندان مشخص نيست و فاصله زيادی با تجزيه ندارد.

حسن شرفی، جانشين دبيرکل حزب دموکرات می گويد اين حزب اگرچه در شرايط اشغال ارتش شوروی و نفوذ و اقتدار جنبهشای چپ شکل گرفت اما هيچگاه نه تحت نفوذ اين کشور يا ديگر کشورها بوده و نه اينکه از ايدئولوژی خاصی تأثير گرفته است.

اما مازيار بهروز اعتقاد دارد که برنامه هايی همچون اصلاحات اجتماعی و ارضی در خط مشی حزب دموکرات و ديگر شعارهای آن ناشی از نفوذ انديشه های چپ است.

وی همين ويژگی در حزب دموکرات را نشانه مترقی و مدرن بودن آن نسبت به حرکتهای پيشين کرد می داند که بيشتر بر ساختار عشيره ای مناطق کردنشين استوار بودند و از اين نظر معتقد است که اين حزب نماد دوران تازه ای در تحزب در ميان مردم کرد شد و نقطه عطفی در تاريخ جنبشهای کرد گرديد.

اما همين مسئله ايدئولوژی و مرام سياسی و ميزان تأثيرپذيری از افکار چپ، آن گونه که حسن شرفی می گويد از جمله عواملی شد که حزب دموکرات را رودرروی حزب کومله، ديگر حزب عمده کرد قرار داد تاجايی که اين دو حزب در شرايطی که هر دو در حال مبارزه با جمهوری اسلامی با هدفی مشترک بودند به روی يکديگر اسلحه کشيدند.

کومله حزبی بود مارکسيستی - لنينيستی که به گفته حسن شرفی، به حزب دموکرات به چشم گروهی مدافع بورژوازی می نگريست و در عين حال بر سر اداره مناطقی که تحت کنترل دو حزب قرار داشت با حزب دموکرات اختلاف داشت.

آقای شرفی می گويد رهبران هر دو حزب دموکرات و کومله اکنون از اينکه درگذشته با يکديگر درگير بودند متأسف و پشيمانند.

نفوذ و تأثيرگذاری

حزب دموکرات کردستان ايران هنوز نيز به فعاليت خود در خارج از ايران ادامه می دهد و مدعی نفوذ و تأثيرگذاری در ميان مردمان کرد ايران است.

جانشين دبيرکل حزب دموکرات می گويد در انتخابات نسبتاً آزادی که در دوران دولت محمد مصدق و پس از پيروزی انقلاب ايران برگزار شد، اغلب نمايندگان مناطق کردنشين از اين حزب انتخاب شدند (هرچند بعداً امکان حضور در مجلس نيافتند) و سابقه ديرينه حزب و شناخته شده بودن و جايگاه آن در سطح منطقه ای نيز عامل نفوذ حزب است.

وی شعارهای آن دسته از مردم کرد که حرکت اعتراضی آنان به بحران اخير در ايران منجر شد را در راستای شعارها و اهداف حزب دموکرات می داند.

مازيار بهروز اعتقاد دارد که اين حزب با توجه به جايگاه خود می تواند در شرايط کنونی در جهت عقلانيتگرايی در حرکتهايی که در کردستان رخ می دهد تلاش کند و با توجه به اينکه خود را ايرانی می داند و به دنبال جدايی مناطق کردنشين اين کشور نيست می تواند مانع از تندروی در اين حرکتها و در خطر قرارگرفتن تماميت ارضی ايران شود.

مبارزه مسلحانه

حزب دموکرات هنوز دارای نفرات مسلح در عراق است و جانشين دبيرکل حزب با تأکيد بر اينکه اين حزب همچنان به دنبال مبارزه با حکومت جمهوری اسلامی است می گويد شيوه ای که اين حزب برای مبارزه بر می گزيند بستگی به برخورد طرف مقابل دارد اما اگر حزب ناچار شود دست به مبارزه مسلحانه نيز خواهد زد.

مازيار بهروز مبارزه مسلحانه را منافی موضعگيريهای حزب دموکرات در قبال ترقيخواهی و دموکراسی نمی داند و اعتقاد دارد که دست به اسلحه بردن جنبشهايی که برای دموکراسی مبارزه می کنند در صورتی که شرايط ايجاب کند توجيه پذير است.

او برای نمونه به حزب کنگره ملی سياهان آفريقای جنوبی تحت رهبری نلسون ماندلا اشاره می کند که تا زمانی که حکومت نژادپرست آفريقای جنوبی امکان شرکت به انتخابات را به آن نداد از راه مبارزه مسلحانه برای رسيدن به اهداف خود تلاش می کرد.

آقای بهروز می گويد با توجه به اينکه جنبشهای کرد هميشه مورد سرکوب قرارگرفته بودند و در شرايطی که حکومت جمهوری اسلامی حاضر نشد احزاب کرد را در نظام سياسی شرکت بدهد، مبارزه مسلحانه آنها توجيه پذير است.

حزب دموکرات مبارزه مسلحانه ای را که در ايران آغاز کرده بود در عراق و آن هم در شرايطی که آن کشور در حال جنگ با ايران بود ادامه داد که به بهای نارضايتی و انتقاد بخش عمده ای از مردم ايران تمام شد.

حسن شرفی می گويد اگرچه نيروهای حزب دموکرات در شرايطی که کشورشان تحت حمله عراق قرار داشت در خاک عراق پايگاه داشتند و با نيروهای مسلح ايران مبارزه می کردند اما هيچگاه دوشادوش نيروهای ارتش عراق قرار نگرفتند و با شيوه متفاوتی می جنگيدند.

وی می گويد هنگامی که جنگ ايران و عراق آغاز شد، رهبران حزب دموکرات به مقامهای جمهوری اسلامی پيغام فرستادند که اگر مسئولان اين حکومت به خواسته های ملت کرد اعتراف کنند و حتی عمل به اين خواسته ها را به پس از پايان جنگ موکول کنند حاضرند در کنار نيروهای مسلح جمهوری اسلامی به جنگ با ارتش عراق بپردازند اما اين خواسته پذيرفته نشد.

با اين حال، آگاهان بر اين باورند که پناه جستن حزب دموکرات در خاک عراق در شرايط جنگی به اعتبار و جايگاه حزب نزد مردم ايران خدشه جدی وارد آورد.

حزب دموکرات و پژاک

اخيراً از گروه مسلحی با عنوان پژاک که به وابستگی به حزب کارگران کرد ترکيه (پ ک ک) به عنوان گروهی ياد می شود که در گسترش يافتن و شدت گرفتن نا آرامی اخير مناطق کردنشين غرب ايران نقش داشته است.

اين گروه تا به حال چندين درگيری مسلحانه با مأموران نيروی انتظامی ايران داشته و تعدادی از اين مأموران را کشته است.

حسن شرفی به پژاک به ديد سوء ظن می نگرد، چراکه به گفته وی، نه حکومت جمهوری اسلامی با اين گروه برخورد جدی می کند و نه گروههای کرد خارج از ايران اين گروه را جدی می گيرند.

وی می گويد که پژاک تاکنون برنامه و اهداف خود را مشخص نکرده و حزب دموکرات آن را مخالف جدی جمهوری اسلامی نمی داند و مرام خود را نيز با آن سازگار نمی بيند.

تێبینی: ئه‌م وتاره له بی بی سی وه‌رگیراوه